In de Telgraaf lees ik een artikel over iets té assertieve klanten bij de Intertoys. Deze zelfde Telegraaf toont tegelijkertijd mijn eigen gebrek aan assertiviteit. Vanmorgen kreeg ik het ‘gratis’. Ik zag ze al staan; twee promomeisjes met een stapeltje kranten. Snel doorlopen dacht ik. Met mijn hoofd naar beneden probeerde ik ongezien voorbij te glippen. Helaas! Gratis krantje meneer? Nou eigenlijk heb ik al een krant. Maar meneer het is gratis. Tien minuten later liep ik naar huis met een gratis krant en een (proef)abonnement van 4 weken op de Telegraaf.
In Nederland hebben we inmiddels bijna veertigduizend coaches. Dan heb ik het niet over voetbalcoaches, volleybaltrainers of personal coaches in de sportschool. Ook niet over bussen trouwens. Nee; ik heb het over de ‘life’ coaches. Zeg maar de ‘light’ variant van de ouderwetse psycholoog. Veertigduizend! Daarmee heeft Nederland een coachdichtheid van één coach per vierhonderd inwoners. In werkelijkheid ligt dit natuurlijk nog veel hoger. Bejaarden, baby’s en armlastigen (een uurtje babbelen kost al snel 90 euro) hebben bijvoorbeeld maar zelden een coach. Hoe heeft het zover kunnen komen? Waar hebben al die mensen een coach bij nodig? Het aanbod blijkt divers; van loopbaanbegeleiding tot burn-out behandeling. Toch draait ieder coachtraject in essentie vaak om twee dingen: het vergroten van het zelfvertrouwen en de assertiviteit. Rest de vraag: hoe kan dit? Waren we vroeger dan minder zelfverzekerd en minder assertief? Moeten we überhaupt zelfverzekerder en assertiever worden?
Assertief zijn betekent voor jezelf op kunnen komen. Niet over je heen laten lopen en ‘nee’ durven zeggen. Een goede eigenschap. Toch? Op televisie zag ik het programma ‘Hufterproof‘. Met verborgen camera werd onderzocht hoe omstanders reageren op een vader die zijn zoon uitscheldt vanwege zijn geaardheid. Met spanning zat ik te kijken. Zouden omstanders hem helpen? Natuurlijk. De jongen kreeg massaal bijval. Mensen zijn behulpzame wezens. We vinden het fijn anderen te helpen. Dat zit in ons DNA; het gevolg van miljoenen jaren evolutie. Aan groepsassertiviteit dus geen gebrek. Waarom dan al die coaches en trainingen? We kunnen prima opkomen voor onze medemens. De (impliciete) hulpvraag van de jongen op het terras werd door vrijwel iedereen beantwoord. Een hulpvraag negeren of afwijzen is veel lastiger. Het voelt tegennatuurlijk. Precies daarom is ‘nee’ zeggen zo moeilijk. Het druist in tegen onze sociale aard.
Onze samenleving is de laatste dertig jaar sterk verandert. Hoe? Ooit gehoord van het neoliberalisme? Juist, het economisch gedachtengoed dat sinds de jaren tachtig de overhand heeft gekregen in onze maatschappij. De vrije markt staat sindsdien centraal. Hoe de mens zich verhoudt tot deze markt is een essentieel onderdeel in de markttheorie. Menselijk gedrag is echter uiterst complex. Als begeleider in de zorg kan ik dat weten. Universitaire studies over gedrag zijn er dan ook legio; psychologie, gedragswetenschappen en sociologie om er een aantal te noemen. Niet werkbaar dus voor een economische theorie. Het menselijk handelen werd daarom teruggebracht tot een karikatuur. Mensen werden gereduceerd tot rationele wezen die altijd handelen vanuit winstmaximalisatie; vanuit eigenbelang. De homo-economicus. Deze homo-economicus is een individualist. Hij kan zijn eigen boontjes doppen. Zijn omgeving is niet relevant; hij handelt in een sociaal vacuüm. Geen probleem zult u denken. Het gaat hier immers om een ‘theoretisch’ mensbeeld. Dat bleef het niet. Het neoliberale marktdenken is uitgegroeid van economische theorie tot alomtegenwoordige levensbeschouwing. Vrijwel alle politieke besluiten worden genomen vanuit dit perspectief. Daarmee is het karikaturale mensbeeld langzaam maar zeker doorgedrongen in alle uithoeken van onze samenleving. De nadruk op eigen verantwoordelijkheid en individualisme zijn daar het directe gevolg van.
In mijn omgeving ben ik ze nog niet tegengekomen; de homo-economicus. U waarschijnlijk ook niet. We zijn geen individualisten. We zijn sociale wezens die elkaar graag helpen. We zijn homo-sapiens. Toch is onze samenleving tegenwoordig ingericht op de homo-economicus. We verwachten dat iedereen voor zichzelf op kan komen, zijn eigen boontjes dopt, zelfverzekerd rationeel handelt en assertief is. Een onrealistisch beeld. Niet zo vreemd dus dat half Nederland bij een coach loopt. Zelf ga ik ook zo naar mijn coach. Kan ik vanavond heel assertief aan mijn vriendin uitleggen waarom we een abonnement op de Telegraaf hebben.
