“Waarom gaan al die mensen nog gewoon naar de markt? Zijn ze allemaal gek geworden?“, roept mijn vriendin vol ongeloof bij het zien van de beelden. “Tja, geen idee“, zeg ik en neem een hap van mijn toetje. “Dit is heerlijk. Wat is het?”, vraag ik. “Paal Payasam; een Indiase rijstpudding“, antwoordt ze. “Eureka!“, denk ik en spring op van mijn stoel. “Paal Payasam; daarom gaan die mensen ondanks de coronacrisis toch naar de markt“, roep ik naar mijn vriendin. Vertwijfeld kijkt ze me aan en neemt een hap van haar rijstpudding.
Peter R. de Vries merkte afgelopen week terecht op dat die strandgangers geen asocialen zijn. Het waren gezinnen met kleine kinderen, ouderen en verliefde stelletjes. Waren dat allemaal asocialen? Mensen die het lentezonnetje verkozen boven het nationaal belang? Natuurlijk niet. Op een enkele psychopaat na wil niemand een ander ziek maken. Niemand wil Italiaanse toestanden. Ook die mensen op het strand niet. Ook zij willen, geloof het of niet, alles doen wat nodig is om dit virus te stoppen. Het is te gemakkelijk het vingertje te wijzen en hen als asocialen te bestempelen. Het lost bovendien niets op. Sterker nog: het versluiert het onderliggende probleem.
Lang geleden, zo gaat de mythe, daagt een oude wijze man de Indiase koning uit tot een partijtje schaak. Als de koning wint stelt de oude man zijn leven in dienst van de koning. Omgekeerd vraagt de oude man slechts om een kleine gunst. De oude man wil enkel een paar korreltjes rijst. De exacte hoeveelheid korrels wordt bepaald door het schaakbord. 1 korrel op het eerste vakje, 2 korrels op het tweede vakje, 4 korrels op het derde, 8 korrels op het vierde vak, enzoverder tot vakje 64. Dat is alles. De koning, een fervent schaakspeler, accepteert de uitdaging direct. De oude man wint en de koning begint lachend rijstkorrels uit te tellen op het schaakbord. Halverwege de tweede rij begint de koning te zweten en roept de hulp van zijn hofhouding erbij. Op vakje 64 aangekomen is de totale schuld opgelopen tot meer rijst dan de koning ooit zal kunnen produceren. De kracht van exponentiele groei. Tot op de dag van vandaag, zo wil de legende, wordt deze schuld afbetaald. Afbetaald in de vorm van gratis rijstpudding; Paal Payasam.
Exponentiele groei blijft voor ons mensen een moeilijk te bevatten concept. We onderschatten het. Keer op keer. We kunnen het simpelweg niet overzien. De Indiase koning kon de enorme groei van de rijstkorrels niet overzien. Wij kunnen de groei van het virus niet overzien. We denken lineair. Niet exponentieel. Per ongeluk één iemand besmetten is heel erg maar te overzien. Dat die persoon misschien twee andere mensen besmet is ook nog te bevatten; maar daar stopt ons voorstellingsvermogen wel zo’n beetje. In werkelijkheid gaat dit natuurlijk razendsnel door. Net als de rijstkorrels op het schaakbord. In slechts 24 stappen is, in potentie, vanuit slechts één enkele besmetting de gehele Nederlandse bevolking besmet. Dat is onvoorstelbaar. En dat is het grote probleem. Wij zijn als de Indiase koning. We denken een ‘gokje’ te kunnen nemen, omdat we de eventuele gevolgen steevast onderschatten.
We gaan het virus niet beteugelen door te blijven vertrouwen op de eigen verantwoordelijkheid van de burger. Niet omdat de gemiddelde burger onwelwillend, kwaadaardig of asociaal is. Nee, de gemiddelde burger overziet de gevolgen van zijn daden simpelweg niet. De verantwoordelijkheid is te groot. Dus tegen beter weten in: ‘mensen vermijdt sociaal contact, houdt afstand, blijf thuis en geniet van een heerlijk kopje Paal Payasam!’
